به گزارش عصر چهارشنبه ایرنا از شانا، تصویب سومین افزایش متوالی ماهانه تولید اوپک‌پلاس در روز شنبه (۱۰ خرداد)، که با هدف احیای کاهش تولید داوطلبانه هشت عضو این گروه صورت گرفت، بار دیگر بازار نفت را با ابهاماتی تازه مواجه کرده است. درخصوص پیامدهای این تصمیم بر بازار نفت، تحلیل‌ها و نظرات متفاوتی مطرح شده است. در این گزارش، قصد داریم ضمن نگاهی اجمالی به روند تصمیم‌گیری‌های اوپک‌پلاس، تبعات احتمالی تصمیم اخیر را بررسی کنیم.
ماجرا از آنجا آغاز شد که ۲۲ کشور عضو ائتلاف اوپک‌پلاس (DOC) که در مجموع نیمی از نفت جهان را تولید می‌کنند، از سال ۲۰۲۲ با هدف حمایت از قیمت‌ها و ثبات در بازارهای جهانی نفت، اقدام به کاهش عرضه جمعی کردند. این اقدام، شامل کاهش‌های داوطلبانه نیز بود و در مجموع منجر به کاهش روزانه پنج میلیون و ۸۶۰ هزار بشکه از تولید شد؛ عددی که برابر با ۵.۷ درصد از تقاضای جهانی نفت است.
منظور از کاهش عرضه داوطلبانه، تصمیم هشت کشور عضو اوپک‌پلاس شامل روسیه، عربستان سعودی، عراق، امارات متحده عربی، کویت، قزاقستان، الجزایر و عمان بود که از سه‌ماهه نخست سال ۲۰۲۴، به صورت داوطلبانه، تولید خود را ۲.۲ میلیون بشکه در روز کاهش دادند. اتخاذ این تصمیم در آن مقطع زمانی سبب جلوگیری از ریزش بیشتر قیمت نفت شد و نوعی ثبات نسبی را در بازار ایجاد کرد.
انتظار بازار نفت برای بازگشت بشکه‌های اضافی
طی یک سال گذشته، بازگشت این میزان نفت به بازار و در واقع پایان مهلت تصمیم داوطلبانه هشت کشور عضو، به یکی از ریسک‌ها و ابهام‌های اصلی بازار نفت تبدیل شد تا جایی که شایعات و اخبار غیررسمی در مورد احتمال افزایش تولید این کشورها در دوره‌های مختلف، بر قیمت نفت تأثیرگذار بود. به همین علت، اعضای اوپک‌پلاس در این مدت بارها بر تمدید کاهش تولید تأکید کردند که بازگشت به سطح تولید قبلی را منوط به شرایط بازار و به‌صورت تدریجی انجام خواهند داد.
در اوایل دسامبر ۲۰۲۴، همزمان با کاهش تنش‌های ژئوپلیتیک(جغرافیای سیاسی) و در حالی که قیمت نفت در محدوده ۷۰ دلار در نوسان بود، اوپک‌پلاس تصمیم گرفت آغاز حذف تدریجی محدودیت عرضه به میزان ۲.۲ میلیون بشکه در روز را به جای ژانویه ۲۰۲۵ تا آوریل به تعویق بیاندازد.
روند نزولی قیمت نفت به دلایلی مانند ابهام در روند رشد اقتصاد جهانی و تصمیم ترامپ درخصوص تعرفه‌گذاری بر واردات به آمریکا ادامه یافت. با این‌حال، هشت کشور عضو اوپک‌پلاس تصمیم گرفتند برای احیای کاهش تولید داوطلبانه، از ماه آوریل تولید خود را ۱۳۸ هزار بشکه در روز افزایش دهند. همین تحولات سبب شد قیمت نفت برای مدتی کوتاه به زیر ۶۰ دلار در هر بشکه سقوط کند؛ سطحی که پایین‌ترین مقدار طی چهار سال گذشته محسوب می‌شود.
اما با شدت گرفتن روند افزایش تولید در ماه‌های مه و ژوئن، این هشت کشور در تصمیمی تازه اعلام کردند که از ماه جولای نیز مانند ۲ ماه گذشته، روزانه ۴۱۱ هزار بشکه دیگر از کاهش عرضه داوطلبانه را به بازار جهانی بازمی‌گردانند. اوپک‌پلاس در بیانیه‌ای، دلیل این تصمیم را «چشم‌انداز مثبت بازار» و «پایداری بنیان‌های مطلوب» عنوان کرده که در «سطح پایین ذخایر نفت» بازتاب یافته است.
بدین‌ترتیب، این کشورها در ماه آوریل، ۱۳۸ هزار بشکه در روز و در هر یک از ماه‌های مه، ژوئن و جولای، ۴۱۱ هزار بشکه در روز و در مجموع روزانه یک میلیون و ۳۷۱ هزار بشکه به تولید خود افزوده‌اند؛ رقمی که معادل ۶۲ درصد از آن ۲ میلیون و ۲۰۰ هزار بشکه‌ای است که قرار است به بازار بازگردد.
واکنش اولیه بازار نفت به تصمیم اوپک‌پلاس چه بود؟
گرچه در واکنش اولیه به تصمیم جدید هشت کشور عضو، قیمت نفت در معاملات روز دوشنبه (۲ ژوئن) بیش از ۲ دلار برای هر بشکه افزایش یافت اما معامله‌گران بازار بر این باورند که با توجه به انتشار اخبار غیررسمی پیشین، اثر این تصمیم پیش‌تر در بازار لحاظ شده و اصطلاحاً پیش‌خور شده است؛ به‌گونه‌ای که شاخص برنت از ۶۶ دلار در میانه ماه مه به ۶۲ دلار در پایان آن ماه کاهش یافت. افزون بر این، تشدید تنش میان روسیه و اوکراین به‌ویژه پس از حمله پهپادی بی‌سابقه اوکراین به چهار پایگاه هوایی روسیه تا حدودی از تأثیر فوری تصمیم اخیر اوپک‌پلاس کاسته است.
با این حال، بارها ثابت شده که تنش‌های ژئوپلیتیک تنها اثرات کوتاه‌مدت و موقتی بر بازار نفت دارند و این عرضه و تقاضا هستند که نقش اصلی را در تعیین روند بازار ایفا می‌کنند. اکنون این سؤال مطرح است که تصمیم هشت کشور عضو اوپک‌پلاس چه تأثیراتی در بلندمدت بر بازار نفت خواهد داشت یا قیمت نفت با افزایش عرضه و ریسک‌هایی همچون رشد کم‌جان اقتصادهای بزرگ، باید با کانال ۶۰ دلاری هم وداع کند یا اینکه سرنوشت دیگری در انتظار بازار نفت است؟
تغییر راهبرد یا پاسخ به نیاز بازار؛ مسئله این است
برخی تحلیلگران، تصمیم اخیر اوپک‌پلاس را نشانه‌ای از تغییر راهبردی در این ائتلاف ارزیابی می‌کنند. «هری چیلیگریان»، تحلیلگر گروه اونیکس کپیتال (Onyx Capital Group)، در این زمینه می‌گوید «تصمیم این هشت کشور به‌روشنی نشان می‌دهد که در حال حاضر، اولویت اصلی آن‌ها سهم بازار است؛ وقتی قیمت نمی‌تواند درآمد کافی ایجاد کند، افزایش حجم تولید به ابزار جایگزین تبدیل می‌شود.»
با این حال، روشن است که یکی از پیامدهای طبیعی افزایش عرضه، کاهش قیمت نفت خواهد بود؛ مگر آنکه تقاضای جهانی بهبود یابد یا اینکه تحولات ژئوپلیتیک و تنش‌های منطقه‌ای سبب محدودیت در عرضه شوند.
بر اساس آخرین گزارش ماهانه دبیرخانه اوپک، انتظار می‌رود تقاضای جهانی برای نفت در سال ۲۰۲۵ حدود ۱.۳ میلیون بشکه در روز افزایش یابد. همچنین برای سال ۲۰۲۶ نیز، پیش‌بینی شده که به همین مقدار به مصرف روزانه نفت افزوده شود. البته این برآوردها در ماه‌های اخیر کمی تعدیل شده‌اند، چرا که تعرفه‌های تجاری جدید آمریکا می‌تواند بر تقاضا تأثیر منفی بگذارد.
از سوی دیگر، طبق نظرسنجی ماهانه خبرگزاری رویترز از تحلیلگران، پیش‌بینی می‌شود که تقاضای نفت در سال ۲۰۲۵ به‌طور میانگین روزانه ۷۷۵ هزار بشکه افزایش یابد. در همین حال، آژانس بین‌المللی انرژی در تازه‌ترین چشم‌انداز خود، رقم افزایش را ۷۴۰ هزار بشکه در روز اعلام کرده است.
«جیووانی استانوو»، تحلیلگر مؤسسه مالی UBS نیز معتقد است «بازار نفت همچنان با کمبود عرضه مواجه است و این نشان می‌دهد که توان جذب بشکه‌های اضافی را دارد؛ چرا که افزایش واقعی تولید احتمالاً کمتر از میزان اعلام‌شده خواهد بود. چون برخی از این هشت کشور بیش از سهمیه خود تولید می‌کنند و در عین حال، تقاضا نیز به‌طور فصلی در حال افزایش است».
با در نظر گرفتن تمام این عوامل، حتی رشد کم‌رمق اقتصاد جهانی -که با توجه به شرایط موجود محتمل به نظر می‌رسد- می‌تواند در آینده بازار نفت، نقش منفی ایفا کرده و فشار نزولی بر قیمت‌ها وارد کند.
آیا اوپک‌پلاس نفت شیل را هدف قرار داده است؟
برخی تحلیلگران معتقدند که افزایش عرضه اوپک‌پلاس، با وجود تأثیر منفی آن بر قیمت‌ها، در عمل فشار را بر تمامی تولیدکنندگان وارد می‌کند؛ با این حال، تولیدکنندگان نفت شیل در آمریکا به‌واسطه هزینه‌های بالاتر تولید، بیش از سایرین آسیب‌پذیر هستند.
اگر افزایش عرضه اوپک‌پلاس سبب کاهش یا تثبیت قیمت نفت شود، شرکت‌های نفت شیل که هزینه تولید بالاتری دارند، ممکن است با سودآوری پایین‌تری مواجه شوند. بسیاری از این شرکت‌ها برای ادامه فعالیت اقتصادی خود، به قیمتی بالاتر از ۶۰ تا ۷۰ دلار برای هر بشکه نیاز دارند. بنابراین، در صورت افت قیمت نفت، حفاری و سرمایه‌گذاری در پروژه‌های شیل کاهش خواهد یافت.
بر اساس برخی آمارها، تولید نفت شیل آمریکا در سال ۲۰۲۵ به‌طور متوسط حدود ۹ میلیون بشکه در روز بوده است. هرچند سهم نفت شیل در تولید جهانی کمتر از ۱۰ درصد است، اما بیش از ۶۰ درصد از کل تولید نفت آمریکا از منابع شیل تأمین می‌شود.
از این رو، برخی تحلیلگران بر این باورند که تصمیم اخیر اوپک‌پلاس ممکن است بخشی از یک راهبرد برای حفظ سهم بازار و فشار بر تولیدکنندگان پرهزینه‌تر باشد. در گذشته نیز، چنین رویکردی در سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۶ سبب کاهش شدید تولید نفت شیل شد.
هشت کشور عضو ائتلاف اوپک‌پلاس برای بررسی شرایط بازار، نظارت بر پایبندی کشورها به تعهدات و جبران مازاد عرضه، نشست‌هایی ماهانه برگزار می‌کنند. با توجه به این روند، باید دید در نشست پیش‌رو در ششم جولای ۲۰۲۵ (۱۵ تیر ۱۴۰۴) این کشورها چه تصمیمی برای سطح تولید در ماه آگوست اتخاذ خواهند کرد. آیا آن‌ها به روند افزایش تولید برای بازپس‌گیری سهم بازار ادامه می‌دهند یا اینکه شرایط بازار آن‌ها را به بازنگری در تصمیمات وادار خواهد کرد؟