راهکارهای پیشگیری از ابتلا به بیماری سل
باشگاه خبرنگاران جوان - سل یک بیماری عفونی واگیر است که در اثر میکروبی میله‌ای شکل به نام باسیل سل ایجاد می‌شود. این بیماری می‌تواند به هر قسمتی از بدن انسان مانند استخوان ها، مفاصل، مغز، کلیه، پوست و ...) حمله و آنها را گرفتار کند، اما به دلیل نیاز و علاقه زیاد این میکروب به اکسیژن در ۸۰ درصد موارد ریه‌ها را هدف حمله خود قرار می‌دهد. این بیماری از گذشته‌های دور در کشور‌های مختلف دنیا وجود داشته و در طول تاریخ باعث ابتلا و مرگ انسان‌های زیادی شده است و هنوز هم یک مشکل جهانی به حساب می‌آید.
در حال حاضر حدود ۲ میلیارد نفر در دنیا با میکروب سل آلوده شده‌اند و بدون آنکه احساس بیماری کنند میکروب سل را به صورت نهفته در بدن خود دارند، عواملی که موجب ضعف سیستم ایمنی می‌شوند باعث می‌گردند که باسیل سل از حالت نهفته خارج شده و موجب بیماری فعال سل در این افراد شود. در حال حاضر سالیانه حدود ۱۰ میلیون نفر به بیماری سل مبتلا می‌شوند و ۱.۳ میلیون نفر در اثر این بیماری جان می‌سپارند، در حالیکه این بیماری قابل پیشگیری و درمان است. عواملی مثل فقر، مهاجرت، پوشش بهداشتی نامناسب در کشور‌های دچار بحران و انتشار بیماری ایدز در جوامع، موجب توسعه بیماری سل در جهان شده است.
روش انتقال بیماری
راه اصلی انتقال باسیل سل از طریق هوا و تنفس بوده و، چون انسان به نفس کشیدن زنده است، پس هر کسی می‌تواند این باسیل را از طریق تنفس دریافت و به بیماری سل مبتلا شود. هنگام عطسه، سرفه، حرف زدن و حتی خندیدن توسط بیمار مبتلا به سل ریوی، قطرات ریز حاوی میکروب سل در هوا پراکنده می‌شوند که می‌توانند به مدت چند ساعت در هوا به حالت معلق باقی بمانند. اگر فردی سالم در هوای آلوده به این قطرات ریز، تنفس کند میکروب سل وارد ریه‌های او خواهد شد. با این حال برای انتقال بیماری، تماس طولانی و نزدیک با بیمار لازم است.
بیماری سل در محیط‌های شلوغ، کوچک، بدون تهویه مناسب، کم نور و مرطوب بیشتر انتقال می‌یابد. به یاد داشته باشید که میکروب سل توسط حشرات، خون، ظروف غذا خوری، لباس و ملحفه انتقال نمی‌یابد. به خاطر داشته باشید که همه انواع سل قابل انتقال به دیگران نیستند یا حداقل قابلیت انتقال کمتری دارند، افراد مبتلا به سل ریوی به خصوص آنها که در آزمایش میکروسکوپی خلط آنان، میکروب سل مشاهده می‌شود و در اصطلاح مبتلا به (سل ریوی مسری) هستند، عفونت زا محسوب می‌شوند، زیرا با هر عطسه یا سرفه تعداد زیادی میکروب را در هوا پراکنده می‌کنند و می‌توانند باعث انتقال بیماری به دیگران شوند.
بد نیست بدانید که هر فرد مبتلا به سل ریوی مسری در صورت عدم درمان می‌تواند سالانه به طور متوسط میکروب بیماری را به ۱۰ تا ۱۵ فرد سالم انتقال دهد.
پس از ورود میکروب سل به بدن چه اتفاق می‌افتد؟
اغلب افراد پس از ورود میکروب به ریه‌ها هیچ گاه بیمار نمی‌شوند، زیرا سیستم دفاعی بدن آنها میکروب را مهار کرده و از تکثیر آن و ایجاد بیماری جلوگیری می‌کند، در واقع میکروب سل به حالت نهفته و غیر فعال در بدن آنان باقی می‌ماند و این عده علائم بیماری را نداشته و میکروب را به دیگران انتقال نمی‌دهند، از هر ۱۰ نفر که میکروب سل در بدن آنها وجود دارد، تنها یک نفر در طول عمر خود ممکن است به بیماری فعال سل مبتلا شود. این موضوع به علت ضعیف شدن سیستم دفاعی بدن و به دنبال آن، فعالیت مجدد و تکثیر میکروب اتفاق می‌افتد. پس هر عاملی که موجب ضعف سیستم ایمنی فرد آلوده به میکروب سل شود، ممکن است باعث بروز بیماری فعال سل در او شود.
اگر چه همه افراد بشر استعداد ابتلا به سل را دارند، اما به واسطه نکته اشاره شده در بالا، کودکان کم سن، افراد سالمند، افراد مبتلا به دیابت (مرض قند)، سوء تغذیه، سرطان ها، نارسایی مزمن کلیه یا ایدز و همچنین افرادی که دارو‌های ضعیف کننده سیستم دفاعی بدن (نظیر کورتون و دارو‌های ضد سرطان) استفاده می‌کنند، بیشتر از سایرین در معرض خطر ابتلا به سل هستند.
علائم بیماری سل چیست؟
علائم بیماری سل بسته به محل گرفتاری در بدن متفاوت است، اما علاقه زیاد میکروب سل به ریه‌ها باعث می‌شود که شایع‌ترین نوع بیماری، سل ریوی باشد.
علائم سل ریوی عبارتند از، سرفه مداوم (به مدت ۲ هفته یا بیشتر) که می‌تواند با خلط همراه باشد یا نباشد (شایع‌ترین علامت)، تب (که در عصر‌ها بیشتر است)، کاهش وزن، عرق کردن شبانه، بی اشتهایی، خستگی زودرس و ضعف عمومی و گاهی در مواردیکه بیماری دیر تشخیص داده می‌شود درد قفسه سینه و تنگی نفس و خلط خونی. افراد دارای علائم مشکوک به سل به ویژه سرفه مداوم، باید سریعا به پزشک مراجعه کنند.
روش تشخیص بیماری سل
بهترین و ساده‌ترین راه تشخیص سل ریوی در افراد مشکوک، تهیه خلط و ارسال آن جهت آزمایش است، هر چند که گاه از کشت خلط، عکس برداری قفسه سینه و برخی آزمایشات دیگر نیز ممکن است کمک گرفته شود؛ با این توضیح باید بدانید در صورت بروز هریک از علائم بیماری سل بخصوص سرفه بیش از دو هفته در خود یا یکی از بستگان، به نزدیک‌ترین مرکز بهداشتی درمانی مراجعه کنید تا با تهیه نمونه خلط و آزمایش آن توسط پرسنل بهداشتی (به طور رایگان) از وجود بیماری مطلع شوید.
درمان بیماری سل
خوشبختانه سل یک بیماری کاملا قابل درمان است، البته به این شرط که بیمار، دارو‌های ضد سل را با دقت، به طور کامل و منظم و به مدت حداقل ۶ ماه به طور روزانه مصرف کند (حتی اگر قبل از اتمام این مدت احساس بهبودی کرده باشد)، در صورت عدم توجه به این نکته، میکروب‌های سل می‌توانند به ابر میکروب‌های مقاوم به درمان و بسیار خطرناک تبدیل شوند که دیگر با دارو‌های معمول سل درمان نخواهند شد.
درمان سل سرپایی است و بیمار نیازی به بستری در بیمارستان ندارد (مگر در موارد خاص با نظر متخصص). دارو‌های سل یک بار در روز و به طور ناشتا مصرف می‌شود و طول مدت درمان حداقل ۶ ماه است. البته اغلب بیماران دو هفته پس از آغاز درمان موثر، خطر انتقال بیماری به دیگران را ندارند.
باید به خاطر داشت که مصرف نامنظم و ناکامل دارو‌های ضد سل خطرناک بوده و می‌تواند موجب عدم بهبود و یا بازگشت مجدد بیماری، تداوم انتقال بیماری به دیگران، مقاوم شدن میکروب‌های سل نسبت به دارو‌های موجود و پیشرفت بیماری و مرگ شود، به همین دلیل جهت نظارت بهتر بر روند درمان بیمار از راهبرد داتس استفاده می‌شود.
DOTS، فرایندی است که طی آن، بیمار مبتلا به سل دارو‌های روزانه خود را با نظارت مستقیم و مشاهده کارمند بهداشتی یا فرد آموزش دیده مصرف می‌کند. این راهبرد به عنوان موثرترین اقدام در کنترل سل شناخته شده است و ضمن حمایت و تشویق بیمار برای ادامه درمان، بروز عوارض دارویی احتمالی را به موقع شناسایی کرده و تکمیل دوره درمان را تضمین می‌کند. با این روش از مصرف نامنظم و قطع خود سرانه دارو به دلیل طولانی بودن دوره درمان جلوگیری می‌شود. به خاطر داشته باشید خدمات تشخیصی و درمانی سل در کلیه مراکز بهداشتی درمانی خانه‌های بهداشت کشور به طور رایگان ارائه می‌شود.
چگونه می‌توان از ابتلا به سل پیگیری کرد؟
۱- تشخیص به موقع و درمان کامل بیماران (که موثرترین روش پیشگیری از ابتلای اطرافیان به سل محسوب می‌شود)
۲- داشتن رفتار‌های سالم و بهداشتی نظیر: الف- پوشاندن دهان و بینی با دستمال در هنگام سرفه و عطسه (آداب سرفه) ب) خودداری از ریختن آب دهان و خلط روی زمین ج) خوردن غذا‌های سالم به مقدار کافی (یعنی داشتن تغذیه مناسب) د) تهویه مناسب محل زندگی و کار با هوای تازهه) خود داری از مصرف سیگار
۳- تزریق واکسن ب ث ژ به کلیه نوزادان در بدو تولد جهت جلوگیری از ایجاد اشکال شدید و کشنده بیماری سل در سنین کودکی
۴- درمان پیشگیرانه دارویی برای افراد در معرض خطر بیشتر برای ابتلا به سل (مانند اطرافیان در تماس با بیماری مبتلا به سل ریوی مسری و افراد مبتلا به ویروس ایدز)
۵- سعی در افزایش اطلاعات بهداشتی جامعه (که یکی از راه‌های آن انتقال اطلاعات کسب شده توسط شما به اعضای خانواده و بستگان می‌باشد)
آداب سرفه کردن
برای جلوگیری از انتشار میکروب‌ها در بیماری‌های تنفسی واگیر، کار‌های زیر را انجام دهید:
• در طول مدتی که بیمار هستید و احتمال سرایت بیماری برایتان مطرح است، از ماسک سه لایه استفاده کنید و سپس در پایان روز، ماسک استفاده شده را داخل سطل زباله درب دار بیندازید. البته توصیه می‌شود هرگاه ماسک شما در طول روز مرطوب و آلوده شد، نسبت به تعویض آن اقدام کنید. • در نبود ماسک سه لایه، باید در زمان عطسه یا سرفه، جلوی دهان و بینی خود را با دستمال بگیرید و سپس دستمال استفاده شده خود را داخل سطل زباله درب دار بیندازید.
• چنانچه دستمال نیز همراه خود ندارید، در هنگام عطسه یا سرفه، از داخل یقه لباس و یا سطح داخلی آرنج و بازوی خود برای پوشاندن دهان و بینی خود استفاده کنید و به هیچ وجه از دست خود استفاده نکنید.
• از دست زدن به چشم و بینی و دهانتان جدا خودداری کنید. • آب دهان خود را در مکان‌های عمومی به زمین نیندازید. • از روبوسی، دست دادن و در آغوش گرفتن افراد دارای علائم تنفسی خود داری کنید. • از افراد مشکوک به بیماری‌های تنفسی واگیر حداقل دومتر فاصله بگیرید. • در صورت داشتن سرفه بیش از دو هفته بلافاصله به پزشک مراجعه کنید.
منبع: وزارت بهداشت
برچسب ها:
بیماری سل,وزارت بهداشت