تصویری که رسانه‌های بیگانه از پهلوی می‌سازند

برنامه امواج شبهه در گفت‌و‌گو با دکتر علیرضا چابکرو (کارشناس و تحلیل گر حوزه رسانه) و دکتر علی ودایع (کارشناس روابط بین الملل و فعال حوزه رسانه) به بررسی موضوع «رسانه‌های بیگانه چه تصویری از پهلوی می‌سازند؟» پرداخت. 

زمانی از تطهیر پهلوی صحبت می‌کردیم، پهلوی که بسیاری از رسانه‌ها تلاش کردند تا در تطهیر آن به شکل‌های مختلف با توجه به ذائقه مخاطب به تولید محتوا بپردازند. به طور مثال ذائقه مخاطب من و تو، اینگونه می‌طلبید که از طریق برنامه‌های مرتبط با سبک و سیاق زندگی به تطهیر پهلوی‌ها بپردازد و یا بی بی سی انگلیسی به زبان فارسی تلاش می‌کند که پهلوی‌ها را با روش مقایسه سازی و برجسته سازی جنبه‌های سیاسی و اجتماعی تطهیر کند و اینترنشنال نیز کمی خشن‌تر به بررسی موضوعات می‌پرداخت. 

اما امروز صحبت از ساختن یک پهلوی است. صحبت از قیاس پهلوی‌های باقی مانده از پهلوی‌های رفته برای ایجاد تمایز است تا مخاطب پهلوی دیروز را فراموش کند و پهلوی جدیدی را در ذهن خود جایگزین کند. اگر از ساخت یک تصویر در مورد پهلوی‌ها گفته می‌شود، بدین معنا نیست که کار امروز آنها باشد، اما دستور کاری است که دست کم در دو سال اخیر پی گرفته‌اند و تا امروز نیز ادامه داده‌اند. 
پهلوی برای غرب یک ابزار است

محمدرضا اشراقی کارشناس مجری پرسید: اساسا رسانه‌های صهیونیستی، غربی- آمریکایی و انگلیسی همواره بعد از انقلاب اسلامی ایران در این موضع گیری خود را قرار دادند که اگر پهلوی داشته ما بود، این داشته را تا جای امکان حفظ کنیم. لیکن امروز به سمت ساخت داشته‌ای رفته‌اند که قبلا به شکل دیگری آن را معرفی می‌کردند و بار‌ها در رسانه خود از آن عبور کردند و سعی دارند تا برساخت جدیدی از آن ارائه دهند. چرا؟

چابکرو کارشناس و تحلیل گر حوزه رسانه در پاسخ به این سوال گفت: غرب، پهلوی را به عنوان یک آلترناتیو برای جمهوری اسلامی قبول ندارند، بلکه پهلوی برای آنها به عنوان یک ابزار به شمار می‌آید. آنها پهلوی را به عنوان یک حاکمیت مستقر در ۴۵ سال پیش مطرح می‌کنند. اما این مسئله در خصوص سازمان منافقین و گروه‌های چریکی فدایی، چپ‌های گذشته به دلیل عدم حاکمیت مستقر دیده نمی‌شود و حتی قادر به ارائه شکل مهندسی شده از آن نیستند. بنابراین؛ پهلوی گذری برای ایجاد یک آرمان شهر ساخته شده ذهنی برای القای ناامیدی و امیدواری‌های کاذب به مخاطب است. تا بدین شکل افکار دچار تشدد شود و از طرفی گسست نسل‌ها صورت بگیرد. 

سرگردانی، تزلزل و شکاف‌های جدی در هویت رسانه‌های بیگانه

وی با تاکید بر اینکه در حال حاضر رسانه بیگانه دچار دو بحران جدی هستند، افزود: بحران اول؛ بحران هویتی است. به دلیل اینکه بحران هویتی آنها وابسته به جریانات سیاسی جهانی غالب مانند غرب و حتی منطقه هستند، با تغییر جهتی که می‌دهند، قادر به ارائه تعریف از خود نیستند و نمی‌توانند جریان مستقلی را پی بگیرند. در واقع هویت آنها دست خوش تغییرات تاکتیکی و استراتژیک دولت‌ها و کارفرمایان شده است. بحران دوم؛ بحران سیاسی است. به قدری سرعت تغییرات سیاسی (ژئوپلیتیک و ژئواستراتژیک) شدید است که آنها نمی‌توانند خود را به رخداد‌های سیاسی منطقه‌ای و جهانی برسانند. درست است که مصادره به مطلوب می‌کنند و مواضع سیاسی خود را بر رخداد‌ها سوار می‌کنند و آن را به مخاطب القاء می‌کنند. اما؛ بدون شک عقب‌تر از رخداد‌های سیاسی قرار گرفته‌اند. 

سازمان رسانه قدیم در حال تحول شگرف و عمیق است

چابکرو با بیان اینکه سازمان رسانه قدیم در حال تحول شگرف و عمیق است، گفت: باید بپذیریم که مهاجرت محتوایی و ابزاری از رسانه‌های سنتی به نوین صورت گرفته است. بنابراین؛ هدف رسانه‌های بیگانه بیشتر رسانه‌های نوین و شبکه‌های اجتماعی خواهد بود. استفاده از ابزار‌هایی مانند GIS (سنجه‌های رسانه‌ای)، AI (هوش مصنوعی) و OI (سیستم عامل مبتنی بر هوش مصنوعی) می‌تواند ضریب نفوذ رسانه‌های بیگانه را بالا ببرد. به طور مثال با استفاده از ابزار GIS اخبار به گروه‌های مختلف براساس سلایق مختلف ارسال می‌شود.

وی افزود: هدف دشمن، در طرح مسائلی مانند خاندان پهلوی، دیگر تغییر حکومت نیست. بلکه بر هم زدن وضع موجود حکومت‌های مستقل و مقتدر است. باید بدانیم که هیچ گاه سوریه روی خوش یک حکومت مقتدر را نخواهد دید، کما اینکه لیبی، عراق، لبنان، یمن، سودان، سومالی و حتی اکراین تاکنون ندیده است. هدف آنها ایجاد یک نوع آنارشیسم هدایت شده برای اهداف در پیش روی خود و هرج و مرج است. 

کار رسانه‌های امروزی انتقال اطلاعات نیست

چابکرو بیان کرد: فرهیختگان دانشگاهی نباید از این جمله استفاده کنند که کار رسانه‌های امروزی انتقال اطلاعات است. باید بدانیم که کار رسانه‌های امروزی انتقال تفکر است. آنها آتشباره‌های سنگین کارفرمایان خودشان هستند و مجریان، خبرنگاران، هنرپیشه‌های رسانه به شمار می‌آیند. 

اسارت انسان در استبداد داده‌ها

وی به جمله جریان آزاد اطلاعات در رسانه نقد جدی داشت و گفت: جریان آزاد اطلاعات اصلا وجود ندارد. جریانی که تمام حفره‌های ذهنی مخاطب را به اسارت می‌گیرد، و خوراک دلخواه خود را به مخاطب بدهد، قطعا یک جریان آزاد نیست بلکه اسارت انسان در استبداد داده هاست. 

ریل گذاری رسانه‌های بیگانه برای بازگشت رژیم پهلوی

ودایع کارشناس روابط بین الملل و فعال حوزه رسانه در ادامه این گفت‌و‌گو خاطرنشان شد: ریل گذاری برای بازگشت رژیم پهلوی از سوی رسانه‌های بیگانه کاملا مشهود است. در همین راستا رسانه‌های بیگانه ۸ گام به موازات هم و در دوره‌های زمانی متفاوت را دنبال می‌کنند. مشخصا در پرونده شبکه من و تو، می‌توان مشاهده کرد که آنها در مرحله ابتدایی به دنبال تاریخ نگاری بازنگرانه هستند. آنها در این مرحله به دنبال فرآیندی هستند که نوعی تجدید نظر و تصویرسازی متفاوت و یک نوع ایده‌آلیسم را در ذهن مخاطب ایجاد کنند. به همان میزانی که ما در مستندسازی تاریخ انقلاب و آنچکه پیش از پیروزی انقلاب اسلامی در کشورمان وجود داشته، موفق باشیم، آنها در این عرصه با چالش‌های جدی مواجه می‌شوند. نکته حائز اهمیت این است که آنها می‌خواهند مخاطب را بدون اینکه احساس کند، با خود همراه سازند. 

رسانه‌های حامی پهلوی، مدام به دنبال ساده سازی هستند

وی با اشاره به اینکه در فرآیند برچسب زنی، رسانه‌های حامی پهلوی، مدام به دنبال ساده سازی موضوع هستند، گفت: آنها یک صحنه خشونت آمیز در بُرهه زمانی انقلاب اسلامی را پخش می‌کنند ولی در نهایت دلیل آن اتفاق را بیان نمی‌کنند و از پاره حقیقت گویی استفاده می‌کنند. در گام بعدی یک حلقه وصلی نیاز است به همین دلیل به مرور در ذهن مخاطب مین گذاری زمانی می‌کنند و موضوعی را بدون اینکه بخواهند به برجسته سازی آن بپردازند، موضوعی را در ذهن مخاطب کشت می‌کند تا به وقتش آن را منفجر کند. بدین معنا که سطح تحریک پذیری مخاطب را به شدت بالا می‌برند. این فرآیند نیازمند یک برجسته سازی است. رسانه‌های حامی پهلوی که تاریخ نگاری بازنگرانه داشتند و به نوعی آن فرآیند‌ها را دنبال کردند، موضوعاتی که برای مخاطب حس نفرت و یا حس خوبی ایجاد می‌کند را در موضوعات مختلف برجسته سازی می‌کند و تلاش می‌کنند درگیری عاطفی برای مخاطب ایجاد کنند که قطعا مخاطب شناسی در این راستا بسیار مهم است. 

رسانه‌های بیگانه و تاکتیک تصویرسازی شخصی 

ودایع تاکتیک تصویرسازی شخصی را یکی دیگر از تاکتیک‌های رسانه‌های بیگانه برشمرد و بیان کرد: تصویرسازی شخصی در تمام رسانه‌های دنیا به عنوان تاکتیکی برای مخاطب باورپذیرتر، استفاده می‌شود که در آن راست و دروغ آمیخته می‌شود. در گام بعد، رویاسازی و رویابافی شکل می‌گیرد. در یک نقطه موهون، رسانه بیگانه نیاز دارد برای همراه کردن مخاطب بواسطه‌ی آورده‌ای برای مخاطب چسبندگی ایجاد کند. رسانه بیگانه در گام آخر، به سراغ اپوزیسیون قدیمی می‌رود و تلاش می‌کند کنشگران گذشته را از فرآیند انقلاب پشیمان کند. رسانه‌های بیگانه در تمامی این فرآیند‌ها سعی دارند تا مخاطب مجبور به سوار واگنی تحت عنوان بازگشت رژیم پهلوی کند. 

غرب به دنبال بی‌نظمی مبتنی بر نظم در جهان

اشراقی کارشناس مجری گفت: تسلط راهبردی بر ابزار، داده و نهایتا تقویت تسلط از طریق ابزار نوین بر انسان، چند مرحله آخر باقیمانده از ساخت تصویر جدید پهلوی و به تعبیر ساده مانند نارنجکی است که ضامن آن همچنان برای زمان مشخص کشیده شده تا منفجر نشود. نظر شما در اینباره چیست؟ 

این کارشناس در اینباره گفت: به دنبال صحبت‌های چند هفته پیش ترامپ مبنی بر اینکه به دنبال تغییر رژیم نیست، باید گفت که او بیشتر به دنبال معامله است. در این میان اتفاق جالب، نطق رضا پهلوی در رابطه با معامله کردن یا نکردن با ایران بود که به وضوح می‌توان در این نطق ترس و استیصال را مشاهده کرد. نکته جالب‌تر اینجاست که ظرف دو یا سه هفته اخیر هیولاسازی ترامپ به وضوح مشاهده شد. در قضیه اکراین نیز از همان ابتدا مشخص بود که چه اتفاقی خواهد افتاد، اما هِنری آلفرد کیسینجر وزیر سابق ریچارد نیکسون قبل از مرگ خود درباره بی نظمی و نظم صحبت کرد. مشخصا در الفاظی که به کار برده بود، اگر چند کلید واژه را کنار هم قرار دهیم، به مفهوم بی‌نظمی مبتنی بر نظم در جهان خواهیم رسید. در آن برهه زمانی و در تحلیل صحبت‌های کیسینجر گفته می‌شد که آمریکا می‌خواهد با هدف تعریف یک بازی جدید، بازی کنونی را برهم بزند.

القاء دروغ در لباس واقعیت به ذهن مخاطب 

وی اضافه کرد: این بازی جدید، مبتنی بر الگوریتم‌های دوران شوروی و به روز رسانی منافع و ادبیات خود است. نکته جالب‌تر اینجاست که درباره رسانه‌های حامی رژیم پهلوی اگر نگاه آنها به جولانی را هم اضافه کنیم، وضعیت جالبی به دست خواهد آمد. بدین معنا که در الگوریتمی که در زمان سقوط دولت بشار اسد و رژیم بعث و همچنین تطهیر جولانی مطرح شد، تلاش می‌شود در پس زمینه ذهن مخاطب اگر چه می‌دانیم در سوریه آرامشی وجود ندارد و اقلیت‌های مذهبی کشته می‌شوند و آمریکا و ترکیه با هم تنش و تضاد منافع دارند، احساسی آرامش در سوریه، میل به توسعه، خلع سلاح و در نهایت نابودی مقاومت را به مخاطب القاء کنند. آنها در تلاش هستند تا الگوریتمی به طور مشخص در مرحله اول در ذهن مخاطب خاکستری مبنی بر اینکه از بین رفتن یک رژیم لزوما بد نیست، ایجاد کنند و در گام بعد، حامیان حکومت را مخاطب قرار می‌دهند. 

جنگ، جنگ روایت‌هاست

ودایع خاطرنشان شد: اکنون جنگ روایت هاست و ما درگیر نوعی روایت گری درباره موضوعات هستیم. رسانه‌های رسمی کشورمان باید بتوانند روایت گری تاثیرگذار را دنبال کنند و سوژه گذاری متناسب با خواست مخاطب ایرانی را ارائه دهند. در این صورت می‌توانیم، حرفی برای گفتن داشته باشیم. اما زمانی که ما مرجعیت خبر و روایت گری را از دست داده باشیم، مخاطبی هم برای تاثیرگذاری نخواهیم داشت. در نتیجه مخاطب یا جامعه هدف به سمت و سوی رسانه‌ای می‌رود که روایت گری آن آمیخته از راست و دروغ است و تصویری را که آنها می‌خواهند، دنبال می‌کنند و در نهایت این ما هستیم که ضربه خواهیم خورد و ممکن است هزینه‌های ناخوشایندی را در این عرصه متحمل شویم. 

مخاطب گرفتار در بشکه اطلاعات نباشیم

وی در پایان با بیان اینکه در جنگ روایت‌ها باید به سرمایه گذاری در جهت تربیت نیروی متخصص توجه ویژه‌ای داشته باشیم و باید سیاستگذار‌ها نیز در این حوزه اصلاح شود، گفت: یکی از شیوه‌های رسانه‌های بیگانه برای عدم احساس مخاطب در دریافت اطلاعات، تاکتیک "گنجشک در دست" است که با این روش مخاطب را در خلصه و سکوت می‌برند و پس از اینکه در بشکه اطلاعات گرفتار می‌شود، به طور مداوم اطلاعات را به مخاطب تزریق می‌کنند و مین گذاری و سایر فرآیند‌ها را نیز برای رسیدن به نقطه هدف انجام می‌دهند. 

گفتنی‌ست؛ برنامه «امواج‌شبهه» گفتگویی تخصصی پیرامون ماهیت‌شناسی و رفتارشناسی رسانه‌های فارسی‌زبان بیگانه است که با هدف روشنگری و افشای تکنیک‌های رسانه‌ای است، روز‌های یکشنبه و سه‌شنبه ساعت ۱۶ به مدت ۶۰ دقیقه از آنتن این شبکه به نشانی موج اف‌ام ردیف ۱۰۳،۵ مگاهرتز پخش می‌شود.

علاقه‌مندان می‌توانند نظرات خود را از طریق سامانه پیامکی ۳۰۰۰۰۱۰۳۵ و شماره ۰۹۰۳۹۱۳۴۷۴۴ در پیام‌رسان‌های مجازی به اشتراک بگذارند. این برنامه به سردبیری دکترعلیرضا داودی، نویسندگی و تهیه‌کنندگی سیده فاطمه شعار، اجرا و کارشناسی محمدرضا اشراقی به روی آنتن می‌رود. همچنین در این برنامه پریسا نقی زاده مسئول دعوت از مهمانان، سیده‌ایمان مسئله‌گو خبرنگار و مائده‌حیدری به‌عنوان آیتم ساز برنامه امواج شبهه فعالیت می‌کنند.