صدوقی‌سُها: ثابت کردم فلسفه اسلامی وجود دارد

آیین نکوداشت مقام علمی و فرهنگیِ منوچهر صدوقی‌سُها مدرس و پژوهشگر حکمت و عرفان اسلامی چهارشنبه ۱۹ دی ۱۴۰۳ در انجمن آثار و مفاخر فرهنگی برگزار شد.

در این مراسم آیت الله سیدمصطفی محقق داماد رئیس گروه مطالعات اسلامی فرهنگستان علوم، محمود شالویی رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، غلامرضا اعوانی عضو پیوسته فرهنگستان علوم و غلامرضا امیرخانی رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران درباره جایگاه و اهمیتِ صدوقی‌سها در سپهر حکمی، فلسفی و عرفانی ایران به ایراد سخن پرداختند.

منوچهر صدوقی‌سُها سخنان خود را با ذکر خیری از اساتید فلسفی که تا به امروز داشته است شروع کرد و افزود: می‌دانیم که تاریخ فلسفه در شکل جدید از شخصی به نام یاکوب بروکر (Jakob Brucker) محقق آلمانی و شاگرد او شروع می‌شود و تا به امروز ادامه پیدا می‌کند، آنها به نوعی گفته‌اند فلسفه اسلامی همان فلسفه یونانی است، اما از راست نوشته می‌شود، یعنی تفاوتی ندارد. دوم گفتند فلسفه اسلامی هر چه هست فقط کلام است، و سوم می‌گویند جنازه فلسفه اسلامی با محمد بن احمد بن رشد اندلسی، تشییع شد، اما این اندیشه ۲۰۰ سال ادامه دارد. در ۱۵سال اخیر درباره واقعیت و عدم واقعیت این سه معنا فکر و در نتیجه چهار کتاب تالیف کردم. در این کتاب‌ها باطل بودن این سخنان اثبات می‌شود.

پژوهشگر حکمت و عرفان اسلامی با تاکید بر اینکه در اسلام اندیشه فلسفی وجود دارد، افزود: یک دستگاه فلسفی ما بر مبنای قرآن کریم و احادیث است. فلسفه مبتنی بر عقل است، اما در اسلام در کنار عقل، مبانی دیگری هم وجود دارد و از آنها استفاده می‌شود.

آیت الله مصطفی محقق داماد هم با بیان اینکه آسمان پر ستاره تمدن اسلامی دارای ستارگان تابناک است، ادامه داد: بسیاری از آنها کمتر مورد شناسایی قرار گرفتند. تا جایی که من اطلاع دارم، به نظر می‌رسد که قدیمی‌ترین کسی که تاریخ حکیمان را نوشته و ذکر آنها را حفظ کرده است ابو سلیمان سجستانی در اثر «صوان الحکمه» باشد. او در این اثر ذکر بیش از ۵۰ نفر از حکما را به میان آورده است. بعد از آن حکیم بیهقی در کتابش ۱۱۱ حکیم به این لیست افزوده است. اگر زندگی‌نامه اینها را ننویسیم یاد افراد از بین می‌رود.

رئیس گروه مطالعات اسلامی فرهنگستان علوم درباره اهمیت فعالیت مورخان، توضیح داد: می‌توان از ابو عبدالله فقیه معصومی شاگرد ابن سینا نام برد. اگر بیهقی از ابوعبدالله معصومی نام نمی‌برد فراموش می‌شد. اگر مورخان نبودند، عده‌ای از بزرگان فلسفه و حکمی فراموش می‌شدند.

او با تاکید بر اینکه کسی که تاریخ فلسفه می‌نویسند باید فلسفه بداند، ادامه داد: برای نوشتن زندگینامه علمای گذشته فرد باید تاریخ و علم آن عالم را بداند. صدوقی‌سها با اقداماتی که مانع از گم شدن حکما می‌شد، برای من جلوه کرد. صدوقی‌سها برای من درخشید، زیرا زندگینامه حکیمان قبل را به خوبی نوشته بود.

این پژوهشگر افزود: تصحیح متون را تجربه کردم و می‌دانم که خیلی دشوار است گردهم‌آوری یک تصحیح خوب رنج دارد و آثاری که زنده مانده است، در نتیجه اقدامات افرادی مانند صدوقی‌سها است.

صدوقی‌سها حق بزرگی بر گردن فرهنگ دارد

محمود شالویی نیز با بیان اینکه منوچهر صدوقی‌سها را می‌توان از منظر‌های مختلف مورد بررسی قرارداد، افزود: او از حوزه‌های متعدد حق بزرگی بر گردن فرهنگ دارند. او در حوزه حکمت، فلسفه و عرفان پژوهش‌های مختلف داشت و نه تنها درباره حکما ایرانی بلکه در تمام حوزه‌های ایرانی و اسلامی پژوهش انجام داد. او محقق است و مسائل را از عمق بررسی کنند.

رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی با تاکید بر اینکه آثار علمی و حکمی و ترجمه‌های صدوقی‌سها فصیح و عاری از نواقص است، ادامه داد: صدوقی لحن شیرین و شیوایی دارند. او برای افرادی که بزرگداشت برگزار شد، با بیان شیوا سخنرانی کرد و در ژرفای سخنان او می‌توان از دیدگاه بزرگان پرده برداشت.

صدوقی‌سها مامن و مرجع امن پژوهشگران است

غلامرضا امیرخانی با اشاره به دوره‌ای که صدوقی‌سها در سازمان اسناد و کتابخانه ملی فعالیت کرده است، گفت: ارتباط نزدیک ما به اواسط دهه ۹۰ برمی‌گردد، در آن سال‌ها صدوقی‌سها هفته‌ای دو روز به بخش مربوط به نسخ خطی می‌رفتند. او مرجع و مامنی برای پژوهشگران، فهرست‌نویسان بود.

وجود افراد مثل صدوقی‌سها نعمتی برای جامعه است 

رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی با بیان اینکه جامع بودن صدوقی‌سها به علوم عقلی وجه تمایز او است، افزود: به دلیل تسلط به حوزه‌های مختلف بهتر است لقب حکیم را به او بدهیم. او با تاکید بر حکمای چند دهه اخیر نشان داد که حکمت هنوز زنده مانده است.

او ادامه داد: صدوقی‌سها با تسلطی که به حوزه عرفان دارند به فلسفه از نگاه متافیزیکی نگاه کرد و در حوزه عرفان فلسفه فقه و اصول تک ساحتی نبود. وجود افراد مثل صدوقی‌سها نعمتی برای جامعه است و کمتر کسی اینگونه بر احکام تسلط دارد. به قول حافظ: اوقاتِ خوش آن بود که با دوست به سر رفت/ باقی همه بی‌حاصلی و بی‌خبری بود

خداگونه شدن جز با حکمت ممکن نیست

غلامرضا اعوانی نیز با تاکید بر ارزش‌های تمدن ایران سخنان خود را آغاز کرد و گفت: وارث تمدنی بزرگ هستیم، اما چنانکه باید ارزش آن را نمی‌دانیم. ابن خلدون در اواخر مقدمه کتابش وقتی درباره علم صحبت می‌کند می‌گوید تمام علمای عقلی و نقلی از ایران بودند.

عضو پیوسته فرهنگستان علوم با بیان اینکه در گذشته هر علمی حکمت بوده است، افزود: حکمت مشخصاتی دارد. هرچیزی که انسان را از جهل نجات دهد حکمت می‌نامیم. حکمت دیدن هر چیزی از دیدگاه الهی است. از دیدگاه قرآن همه پیامبران حکیم بودند.

به گفته او حکمت علم به حقایق اشیا است. علم به حقایق اشیا به قدر طاقت بشری است. ایرانیان سهم باارزشی در حکمت داشتند. خداگونه شدن جز با حکمت ممکن نیست.

اعوانی با بیان اینکه در شناخت صدوقی سها باید به فعالیت ۶۰ ساله او در حکمت توجه کرد، ادامه داد: صدوقی‌سها در سن کم کتاب‌های عمیق نوشت و ترجمه کرد. همچنین تقریب بین حکمت و دین در ایران اتفاق افتاد. حکمای ایرانی از ابن سینا فارابی تا علامه طباطبایی این را انجام دادند و صدوقی سها بهترین مقالات برای تقریب حکمت و دین را جمع‌آوری کردند. به گفته این پژوهشگر شاید سالی ۲۰۰ نفر کتاب فلسفه بخوانند بنابر این حوزه درآمدزایی نیست. او درباره خصوصیات اخلاقی صدوقی سها گفت: او فردی بی‌تکلف، متواضع است و به مسائل مالی اعتنایی نمی‌کند.

در این آیین پیام علی لاریجانی استاد فلسفه دانشگاه تهران خوانده شد. در بخشی از این آیین نیز گفتار تصویری کوتاهی درباره صدوقی سها از احمد مهدوی دامغانی استاد فقیدِ دانشگاه هاروارد؛ برای حاضران پخش شد. یاسین حاتمی سه تار نواخت و اشعار مولانا را خواند.

همچنین از مجلدِ نخستینِ مجموعه چهار جلدیِ «تاریخ عمومی فلسفه اسلامی بالمعنی الأعم یا برآمده تفاعل اسلامیّات و یونانیّات» اثر منوچهر صدوقی سها که در سلسله انتشارات انجمن آثار و مفاخر فرهنگی منتشر شده است نیز رونمایی شد.

منوچهر صدوقی سها متولد ۱۳۲۷ شمسی در اردبیل است. او تحصیلات دانشگاهی‌اش را در رشته حقوق قضایی تا مقطع لیسانس پی گرفت و پس از آن تحصیلات حکمی و عرفانی خود را نزد حکمای نامداری، چون سید محمد کاظم عصار، سید ابوالحسن رفیعی قزوینی، مهدی الهی قمشه‌ای، علی محمد جولستانی، محمد علی حکیم شیرازی و... ادامه داد. وی افزون بر تألیف کتب و مقالات متعدد فلسفی و عرفانی و تصحیح متون استوار قدیم، به تدریس در دانشگاه‌ها و حوزه‌های علمیه کشور اشتغال دارد.

تاریخ حکما و عرفای متاخر بر ملاصدرا، شرح جدید منظومه سبزواری، تاریخ عمومی فلسفه اسلامی بالمعنی الأعم یا برآمده تفاعل اسلامیّات و یونانیّات، ترجمه تحقیق ماللهند، «سلسله المختارات من نصوص التفسیر المستنبط» در هفت مجلد، منتخب معجم الحکماء، رساله در برخی از مسائل الهی عام، شطری از اوائل امور عامه شرح منظومه حکمت سبزواری و... از جمله آثار اوست.

منبع: ایرنا